«Қазақстанның фармацевтика саласы икемді реттеуді қажет етеді» - Селчук Танрыверди

«Өндірушілер мен нарықтың басқа ойыншыларына қойылатын талаптарды нақты тұжырымдау қажет», - дейді «Нобел АФФ» АҚ бас директоры.

– 2022 жылы Нобел АФФ қандай нәтижелерге қол жеткізді?

– «Nobel İlaç» компаниясы – Қазақстандағы фармацевтика саласының алғашқы шетелдік инвесторы. Оның 2002 жылы келуі нәтижесінде Нобел Алматы фармацевтикалық фабрикасы құрылды. Қарқынды дами отырып, біз қазақстандық дәрі-дәрмек өндірушілерінің арасында бірінші болып 2011 жылы GMP сертификатын алдық және осы халықаралық стандартқа сәйкестігімізді кезеңді түрде растай отырып, көптеген жылдар бойы бұлжытпай орындап келеміз. Осы жылдар ішінде біз өндіріс пен өнім ассортиментін айтарлықтай кеңейттік. Қазір кәсіпорын құрылымында кең таралған және сирек кездесетін ауруларды, сондай-ақ қатерлі ісіктерді емдеуге арналған әртүрлі дәрілік формадағы 250-ден астам жоғары сапалы импортты алмастыратын дәрілерді шығаратын алты өндіріс орыны бар.

IQVIA халықаралық аналитикалық компаниясының мәліметі бойынша, «Нобел АФФ» АҚ соңғы жылдары тұрақты түрде қазақстандық фармацевтикалық нарық көшбасшыларының қатарында келе жатыр. Оның үстіне, біз мемлекеттік сатып алу сегментінде ғана емес, бөлшек саудада да өсе отырып, өсу көрсеткіштері бойынша бірінші орынды иеленіп келеміз. Осылайша, өткен жылы компания дәрі-дәрмегінің бөлшек сауда желісінде сатылуы ақшалай мәнде 48%-дан астамға және заттай есептегенде 40%-ға өсті.

Айта кету керек, кәсіпорын дәрі-дәрмек өндірісінің толық желісін жолға қойған. Сонымен қатар, компанияның белсенді фармацевтикалық ингредиенттерді өндіру тәжірибесі бар, олар қазірдің өзінде сұранысқа ие. Біз өндірісті оқшаулауды тереңдету бағытында келе жатырмыз, ал бұл, осы саланың ғылыми және кадрлық әлеуетін дамытуға ықпал ететіндіктен өте маңызды.

- Фармацевтикалық кәсіпорынның тұрақты дамуының және өнімінің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды көрсеткіштері экспорттың географиясы мен көлемі болып табылады. Бұл сала қалай дамып жатыр?

– Соңғы 7 жылда біз қазақстандық дәрі-дәрмек өндірушілері арасында өнім экспорты бойынша көш бастап келеміз. Экспорт географиясы да біртіндеп кеңейіп келеді. Бұрын Өзбекстанға, Ресейге, Қырғызстанға, Моңғолияға өнім жеткізсек, биылдан бастап бұл тізімді Молдова мен Беларусь толықтырады. Сонымен қатар, 2023 жылдың бірінші жартысында біз Түркиядан GMP инспекциясын күтудеміз, ол осы елде өнімді тіркеу процедурасының бөлігі ретінде өтеді. Сондай-ақ алдағы жылдары біз өз өнімдерімізді Болгарияда тіркеуді жоспарлап отырмыз. Сондықтан алдағы уақытта экспорт тек жақын елдерге ғана емес, алыс шетелдерге де жүзеге асырылатын болады.

– Селчук мырза, бүгінде Қазақстан Республикасы фармацевтика саласына белсенді түрде инвестиция тартуда. Осы жұмыс аясында қазірдің өзінде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі мен Nobel İlaç арасында «Нобел АФФ» АҚ қолданыстағы өндіріс орындарын жаңғырту мен кеңейту, сонымен қатар Алматыда екінші фармацевтикалық зауыт салу бойынша ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Бұл жоба іске асырудың қай кезеңінде?

- Nobel İlaç қолданыстағы өндіріс орындарын жаңғыртуға, сондай-ақ Алматыда жоғары технологиялық биологиялық препараттар шығарылатын екінші фармацевтикалық зауыт салуға қосымша 55 миллион доллар инвестициялауды жоспарлап отыр. Қазірдің өзінде жобалық-сметалық құжаттары мен техникалық-экономикалық негіздемесі, сондай-ақ өндірістік кешеннің жобасы әзірленді. Жер телімі сатып алынды, инфрақұрылым жасалып, инженерлік коммуникациялар тартылуда. Яғни, осы кезеңде біз жобаны кезең-кезеңімен жүзеге асыруға кірісіп кеттік және оны 2025 жылдың соңына дейін толығымен аяқтауды жоспарлап отырмыз.

– Кәсіпорын жұмысына геосаяси жағдай әсер етті ме?

– Әрине, бәрі қымбаттады: белсенді және көмекші ингредиенттердің бағасы кем дегенде 50%-ға өсті, орау материалдары - 100%-ға, логистика қымбаттап, жеткізу уақыты ұзарды. Бұрын құрлықпен жеткізілген заттардың көп бөлігін қазір ұшақпен тасымалдауға мәжбүрміз. «Қатты» валюталардың құбылмалылығы мен күшті инфляция да өзінің теріс үлесін қосуда.
Бүгінде біз жағдай тез өзгеретін ахуалға тап болдық. Сондықтан осы кезеңде саладағы бағаны неғұрлым икемді реттеу қажет.

– Дәстүрлі сауалымызға келіп жеттік: Қазақстанның фармацевтика саласының табысты дамуы үшін бүгінгі таңда не қажет? Ол әсіресе қандай реттеуші шешімдерді қажет етеді?
– Алдағы 10-15 жылда көптеген ауруларды емдеу үлесі екпінді биологиялық препараттардың пайдасына ауысады, өйткені олар ықпалды әсер етіп, бұрын емделінбеген ауруларды емдеуге немесе белгілі бір емдік мәселені сапалы жаңа басқа деңгейде шешуге көмектеседі. Мұндай препараттарды өндіруге арнайы қолдау шаралары көрсетілуі қажет. Өнеркәсіп алға жылжып, жаңа технологиялар меңгеріліп, осы процес ынталандыруы керек.

Соңғы оқиғалар, соның ішінде пандемия мен экономикалық салдары бар қазіргі геосаяси жағдай елде барлық маңызды дәрі-дәрмектердің жеке өндірісі болуы керек екенін көрсетті.
Сонымен қатар, таңбалауды енгізу кезінде өндірушілерге және дәрілік заттардың айналымы саласындағы басқа да субъектілерге қойылатын талаптарды нақты тұжырымдау және ең бастысы, оларды өзгертпеу қажет, өйткені кез келген өзгертулер жоба құнының өсуіне әкеледі.

Сондай-ақ сала үшін ЕАЭО ережелері бойынша тіркеу рәсімімен қатар ұлттық тіркеу процедурасының қатар жүруі маңызды.

– Алдағы жоспарларыңыз туралы айтып өтсеңіз.

– Жаңа зауыт салумен қатар, біз әлемнің жетекші фармацевтикалық компанияларымен бірлесе отырып, инновациялық өнімдердің келісімшарттық өндірісін дамытуды жоспарлап отырмыз. Тағы бір маңызды жоба – «ақылды фармацевтикалық қойма» құрылысы болып тұр.

– Қызықты сұхбатыңызға көп рахмет. Біз Нобел АФФ командасын мерейтойымен құттықтай отырып, оларға жаңа жетістіктер тілейміз!